کد مطلب:19095 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

صفات اهل خشيت و ترس ممدوح چيست؟

قرآن كريم، مؤمنان هراسناك از معاد را زنده ميداند و ميفرمايد: سخن پيامبر، كه منذر همگان است، فقط در زندهها اثر ميگذارد: «اِنّما أنت مُنذر مَن يَخشيها» نازعات/45، «لِينُذر مَن كان حيّاً» يس/70. پس معلوم ميشود تنها آنان كه حيات معنوي دارند ميهراسند، البته چنين نيست كه رسول اكرم(ص) ديگران را انذار نكند، خطاب انذار متوجه ديگران نيز هست: «تُنذر به قَوماً لَدّاً» مريم/97، ليكن چون حيات معنوي ندارند و «ألَدّ الخِصام» بقره/204، يعني كينه توز و لجوج و سرسختند، انذار پيامبر در آنان اثر ندارد و از آينده پس از مرگ هراسناك نيستند. غرض آن كه تخصص در قابل است و گرنه فاعل تخصيصي ندارد و اجابت دعوت وحي،ْ انسان را زنده ميكند و زنده از انذار غيبي ميترسد و همين هراس به نوبه خود كمال است و كساني كه از معاد نميترسند، از اين حيات معنوي محرومند گرچه داراي حيات ظاهري و طبيعي باشند.

بر اين اساس عالم موحد، فقط از خدا ميترسد: «الذَين بُيلغِون رِسالات الله و يَخشونه ولا يَخشون أحداً اِلا الله» احزاب/39، چنانكه تنها، عالم موحد در پيشگاه خداي سبحان خاشع است: «اِنما يَخشي اللهَ مِن عباده العلمؤا» فاطر/28. بنابر اين در ترس واقعي فقط عالمان موحد از خدا ميترسند و نيز آنان فقط از خدا هراسناكند و كسي كه خشيت از خدا داشته باشد به مقام راضي و مرضيّ ميرسد: «رَضي الله عَنهم وَ رضو عنه ذلك لِمن خشي ربه» بيّنه/8. گرچه طمأنينه روح، راضي به قضا و قدر بودن و مورد رضاي خدا قرار گرفتن، شرط ورود به جنّة اللقاء است: «يا أَيّتها النفس المُطمئنة اِرجعي اِلي رَبّك راضية مَرضية فادخلي في عِبادي و ادخلي جَنّتي» فجر/27-30 ليكن شرط رسيدن به مقام رضا كه سالك، هم راضي باشد و هم مرضيّ، آن است كه اولاً از خدا هراسناك باشد و ثانياً در اين خشيت، موحد باشد.

مصداق كامل اوصاف ياد شده، وجود مبارك رسول اكرم(ص) است، از اين رو اسوه همه راضيان، مرضيّان، مطمئنّان و اهل خشيت ميباشد، چنانكه همه انبياي الهي در خشيِت از خدا موحدند. يعني هركه نه از غير ميترسيدند و نه به طور شرك، هم از خدا و هم از غير خدا هراسناك بودند.

سالك معادشناس چون خود را مكلف ميبيند، همواره در دنيا بين خوف و رجا، و رغبت و رهبت حركت ميكند. از اين رو خداوند به همگان دستور رهبت ميدهد: «و اِيايّ فارهبون» زمر/65. اين آيه اختصاص به افراد معيني ندارد بلكه همه راهيان كوي حق را در بر ميگيرد. آنان كه حق پويند، همواره خود را در حال احرام كوي حق ميبيينند و نيايش تلبيه را پيوسته بر زبان يا در دل دارند و خدا را به عنوان «مرهوب اليه» و «مرغوب اليه» ياد ميكنند: «لبّيك اللهم... لَبّيك مرَهوباً و مَرغوباً اِليك...» (وسايل الشيعه12/382.) چنانكه وجود مبارك رسول اكرم(ص) از خدا مسئلت ميكند كه خشيت از خودت را به ما مرحمت كن، تا بين ما و گناه حايل شده، نگذارد ما معصيت كنيم: «فَاقسم لَنا من خَشيتك ما يَحول بيَننا و بين معَصيتك» (مفاتيح الجنان/دعاي نيمه شعبان).

نكته شايان ذكر اين است كه خشيت، يعني «منشأ اثر دانستن»، تنها در برابر خداوند رواست، چون او مبدأ همه آثار است، ولي خوف كه «ترتيب اثر عملي» است، نسبت به هر موجودي زيانباري رواست. خشيت و رهبتِ از خدا، كمال و از غير خدا نقص است. مؤمن موحد آن كمال را دارد و از اين نقص منزه است.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن كريم ج 9 (سيرة رسول اكرم در قرآن)